Areszt statku – skuteczna forma windykacji wierzytelności

Areszt statku. Co oznacza?

Statek morski stanowi specyficzny składnik majątku, nie tylko ze względu na swoją wartość, ale również mobilność. Jednocześnie jest intratnym przedmiotem zabezpieczenia roszczeń względem armatora oraz innych osób go eksploatujących. Statki jednak nieustannie zmieniają położenie, zanim więc wierzyciel będzie miał możliwość podjęcia odpowiednich kroków prawnych lub uzyskania orzeczenia sądu, zmierzającego do ustanowienia zabezpieczenia na statku, zdąży on wypłynąć z portu. Sytuacja taka może pozbawić wierzyciela możliwości skutecznego zaspokojenia swoich roszczeń. Aby przeciwdziałać takim sytuacjom powstała instytucja aresztu statku.

Wnioskując o wydanie postanowienia sądu o areszcie statku, wierzyciel uzyskuje możliwość zatrzymania statku w porcie jego aktualnego postoju. Procedura ta jest regulowana postanowieniami Międzynarodowej Konwencji w sprawie zajęcia (aresztu) statków morskich (Bruksela, 10.05.1952 r.) oraz polskiej procedury cywilnej.

Jakie wierzytelności zabezpiecza?

Wniosek w przedmiocie zajęcia statku złożyć można w stosunku do roszczeń zaliczanych do tzw. „wierzytelności morskich”, czyli powstałych w związku z umowami o czarter statku, jego eksploatacją, szkodami majątkowymi oraz osobowymi spowodowanymi przez statek lub w związku z jego używaniem, a także stosunkami pracy na statku. Szczegółowe wyliczenie tytułów powstania wierzytelności morskiej zawiera konwencja o areszcie statków.

Dlaczego areszt?

Najważniejszym skutkiem aresztu statku jest umożliwienie uzyskania szybkiego i skutecznego zabezpieczenia roszczenia na bardzo istotnym i wartościowym składniku majątku dłużnika, który to często stanowi jednocześnie jedno z ważniejszych źródeł jego dochodów. Jednakże nie jest to jedyna korzyść zastosowanie tej instytucji.

Statek morski może być zajęty w każdym porcie państwa będącego stroną wspomnianej wyżej konwencji. Pozwala to wierzycielowi na wybór najprzychylniejszej dla niego jurysdykcji (odległość, koszty postępowania, wybór podobnego prawa itp.). Co więcej, dla uzyskania skutecznego postanowienia sądu o areszcie statku, co do zasady, istotnym jest jedynie wykazanie, że wierzytelność morska powstała w stosunku do statku, o którego areszt wnosimy, niezależnie od aktualnej na moment zajęcia osoby właściciela, armatora czy czarterującego. Wierzyciel ma w końcu możliwość zajęcia innego statku (tzw. statku siostrzanego) będącego własnością osoby, która w chwili powstania wierzytelności morskiej była właścicielem statku.

Instytucja aresztu statku kształtuje sytuację wierzyciela w  uprzywilejowany sposób i stanowić może skuteczne rozwiązanie dla zabezpieczenia jego interesów.

Procedura

Zajęcie statku następuje poprzez uzyskanie postanowienia sądu w postępowaniu zabezpieczającym. Warto podkreślić, iż w prawie polskim istnieje możliwość aresztu statku, nawet gdy zgodnie z właściwymi przepisami, sprawa powinna toczyć się przed sądem innego państwa.

Wierzyciel może żądać zajęcia statku jeszcze przed wszczęciem postępowania sądowego dotyczącego dochodzenia roszczeń od dłużnika, jak również w toku takiego postępowania. Zobowiązany jest on jednak do uprawdopodobnienia swoich roszczeń względem dłużnika oraz do wykazania interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia. Interes ten istnieje w przypadku, gdy brak zajęcia statku uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub osiągnięcia celu postępowania. Przykładowo gdy dłużnik zachowuje się w sposób, który wskazuje na to, że nie ma zamiaru spłacić swojego zadłużenia względem wierzyciela, chociażby poprzez nieuzasadnione zaprzeczanie istnieniu długu lub też po prostu przez ignorowanie wezwań wierzyciela do zapłaty.

Dla interesów wierzyciela niezwykle istotna jest również rzeczywista efektywność możliwości zajęcia statku oraz – co się z tym wiąże – szybkość postępowania.  W prawie polskim wniosek o areszt statku sąd powinien rozpoznać bezzwłocznie, jednakże nie później niż w terminie 1 tygodnia od dnia jego wpływu do sądu. Warto wskazać, iż inne systemy prawne, ze względu na potrzeby wykształcone przez praktykę żeglugi, wprowadziły jeszcze krótszy termin rozpatrzenia wniosku – i tak wynosi on: 4 dni na Cyprze,  1 dzień we Francji i  nawet kilka godzin w Wielkiej Brytanii czy Belgii (również w niedzielę i święta). Postanowienie sądu dotyczące aresztu statku staje się natychmiast wykonalne, a wierzyciel może niezwłocznie skierować do komornika wniosek o dokonanie zajęcia statku.

Jednakże z uprzywilejowaną pozycją wierzyciela wiążą się również pewne obowiązki, jak na przykład wymóg wszczęcia postępowania w głównej sprawie najdalej w przeciągu 2 tygodni. Obowiązek ten pozostaje również aktualny w przypadku właściwej jurysdykcji sądu innego niż polski (w tej sytuacji wierzyciel jedynie zawiadamia sąd polski o podjętych krokach prawnych).

Zwolnienie statku

Z uwagi na koszty związane z wyłączenie statku z eksploatacji, dłużnik często szuka rozwiązania pozwalającego na jego zwolnienie spod aresztu. W szczególności, aby wypełnić swe zobowiązania względem innych kontrahentów, decyduje się on na zapłatę sumy zabezpieczenia, tj. wartości wierzytelności morskiej.

W odróżnieniu od konwencji w przedmiocie aresztu statku, zgodnie z prawem polskim wyłącznie faktyczna zapłata sumy zabezpieczenia na rachunek depozytowy sądu powoduje automatyczny upadek aresztu statku. Na chwilę obecną istnieje już możliwość wpłaty kaucji na rachunek walutowy sądu, więc tym samym zapłata sumy zabezpieczenia przez dłużnika nie naraża wierzyciela na ryzyko wahań kursowych. Jeżeli dłużnik zaoferuje inną formę zabezpieczenia roszczeń, jak na przykład gwarancję bankową, zgodnie z normami kodeksu postępowania cywilnego, upadek aresztu statku wymaga pozytywnego rozpatrzenia przez sąd.

Plusy i minusy

Areszt statku, lub nawet samo zagrożenie aresztem, jest potężną bronią dla wierzyciela, a jego zastosowanie może spowodować dotkliwe konsekwencje zarówno dla  jego właściciela, jak i osób go eksploatujących. Należy jednak mieć na uwadze, że w przypadku uchybienia surowym wymaganiom przewidzianym dla procedury zajęcia statku w poszczególnych systemach prawnych, uaktualnia się ryzyko zapłaty odszkodowania za jego bezprawny areszt. Jednakże, jeżeli areszt statku jest wykorzystywany w sposób prawidłowy i zgodnie z dobrą praktyką, wierzyciel szukający zaspokojenia swoich roszczeń posiada komfortową możliwość uzyskania skutecznego zabezpieczenia.